La création du monde

Ντάριους Μιγιώ (1892 – 1974)

Η Δημιουργία του κόσμου, μπαλέτο έργο 81

Ήδη από το 1920 ο ανερχόμενος τότε Γάλλος συνθέτης Νταριούς Μιγιώ είχε έρθει σε επαφή με τον ηχητικό κόσμο της τζαζ, που τον γοήτευσε βαθιά. Δύο χρόνια αργότερα, ταξιδεύοντας στις Η.Π.Α., επέκτεινε και εμβάθυνε τη σχέση του με αυτή τη μουσική, όπως την άκουσε σε δρόμους και αίθουσες της Νέας Υόρκης. Όταν λοιπόν ο Ρολφ ντε Μαρέ, διευθυντής των Σουηδικών Μπαλέτων, τού πρότεινε τη σύνθεση μουσικής για ένα μπαλέτο με θέμα τη δημιουργία του κόσμου, όπως αυτή περιγράφεται στην αφρικανική μυθολογική παράδοση, ο Μιγιώ αποφάσισε εύλογα να γράψει μουσική ευθέως επηρεασμένη από την αφροαμερικάνικων καταβολών μουσική τζαζ. Το σύντομο μπαλέτο “Η Δημιουργία του κόσμου” ολοκληρώθηκε το 1923 και αποτελείται από μία εισαγωγή και πέvτε μέρη, εvώ η λιτή ενορχήστρωση για πνευστά (συμπεριλαμβανομένου και σαξόφωνου), κρουστά και ελάχιστα έγχορδα βρίσκεται πολύ κοντά σε αυτή μίας τζαζ μπάντας. Το σενάριο του μπαλέτου έγραψε ο ελβετικής καταγωγής ποιητής Μπλεζ Σαντράρ βασιζόμενος σε απόσπασμα από τη Νέγρικη Ανθολογία του 1919, μία συλλογή από μυθικές αφηγήσεις της Αφρικής. Ο Φερνάν Λεζέ, που υπέγραψε τα σκηνικά και τα κοστούμια για τη Δημιουργία, είχε προσχωρήσει στο κiνημα των Κυβιστών και τις μεθόδους χρήσης των αφρικανικών και ωκεάνιων αρχαιοτήτων, ως προτύπων του μοντερνισμού. Το ενδιαφέρον του ήταν κυρίως εστιασμένο στο αστικό τοπίο, τις βιομηχανικές εικόνες και τη μηχανική κίνηση. Ωστόσο, η Δημιουργία αξιοποίησε όλα τα παραπάνω, μέσα από το πρίσμα του μύθου και αυτού που ήταν τότε ευρύτερα γνωστό ως «νέγρικη τέχνη». Η πρεμιέρα του μπαλέτου δόθηκε στις 25 Οκτωβρίου 1923 στο θέατρο των Ηλυσίων Πεδίων στο Παρίσι.

Υπό μία διακριτική συνοδεία ένα αισθησιακό σόλο του σαξόφωνου εισάγει στο πρωταρχικό Σκοτάδι. Το Χάος πριν τη Δημιουργία αποδίδεται από μια φούγκα, το θέμα της οποίας παρουσιάζει το κοντραμπάσο ακολουθούμενο από το τρομπόνι, το σαξόφωνο και την τρομπέτα. Το τρίτο μέρος αναφέρεται στη δημιουργία του ζωικού και φυτικού βασιλείου· ένα σόλο του όμποε θυμίζει το στιλ της Γαλάζιας Ραψωδίας του Γκέρσουιν (που επρόκειτο να γραφτεί την επόμενη χρονιά). Ο Άντρας και η Γυναίκα εμφανίζονται στη συνέχεια υπό τη μουσική συνοδεία δύο βιολιών, ενώ ο ερωτικός τους πόθος αποδίδεται από μία χορευτικού χαρακτήρα μουσική με πρωταγωνιστή το κλαρινέτο. Το καταληκτικό μέρος επαναφέρει θεματικές ιδέες που έχουν παρουσιαστεί νωρίτερα. Η μουσική του ξεκινά με εξωστρεφή διάθεση αλλά σταδιακά ηρεμεί, καθώς οι χορευτές αποσύρονται από τη σκηνή .

Το 2000, το Ίδρυμα Flυxum, στο πλαίσιο της συνεργασίας του με τους
Μiλλισεντ Χόντσον και Κέννεθ Άρτσερ και με την υποστήριξη του Grand Théâtre της Γενεύης, παρουσίασε την αναβίωση της Δημιουργίας του κόσμου στον προαύλιο χώρο του Μουσεlου Τέχνης και Ιστορlας της Γενεύης. Οι Μίλλισεντ Χόντσον και Κέννεθ Άρτσερ, γνωστοί και ως αρχαιολόγοι του χορού, ειδικεύονται στις αναβιώσεις μπαλέτων, οι πρωτότυπες χορογραφίες των οποίων δεν έχουν διασωθεί. Για τη Δημιουργία του κόσμου, ανακατασκεύασαν τα σκηνικά και τα κοστούμια του Φερνάν Λεζέ προσδίδοντάς τους εντονότερη γλυπτική αίσθηση, ώστε να ιδωθούν ανεξάρτητα από τις αρχικές προθέσεις του δημιουργού τους. Η χορογραφία επιτείνει το συμβολισμό του ζωικού, του ανθρώπινου και του μεταφυσικού.

Ο άνθρωπος και η επιθυμία του, μπαλέτο έργο 48 (απόσπασμα)

Το 1916 ο γνωστός Γάλλος ποιητής, δραματουργός αλλά και διπλωμάτης Πωλ Κλωντέλ διορίστηκε μέλος της διπλωματικής αποστολής της Γαλλίας στη Βραζιλία· ο φίλος του, νεαρός τότε συνθέτης Νταριούς Μιγιώ, τον ακολούθησε ως γραμματέας, για να επιστρέψει μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στο Παρiσι. Το μπαλέτο «O άνθρωπος και η επιθυμία του», βασισμένο σε σενάριο του Κλωντέλ, γράφτηκε στη Βραζιλία τα έτη 1917-1918 και είναι το πρώτο από τα μπαλέτα του συνθέτη. Πρόκειται για ένα αλληγορικό χορευτικό δράμα («πλαστικό ποίημα» χαρακτηρίστηκε από τους δημιουργούς του) με πρωταγωνιστή έναν άντρα που κοιμάται στη ζούγκλα υπό το φως του φεγγαριού και ονειρεύεται τη νεκρή γυναίκα του. Κεντρικό θέμα του μπαλέτου είναι η σχέση του ανθρώπου με τον εξωτερικό αλλά και τον εσωτερικό του κόσμο (οι χορευτές ενσαρκώνουν έννοιες, όπως η μνήμη, η ψευδαίσθηση ή η λαγνεία). Το μπαλέτο ανέβηκε για πρώτη φορά στο Παρiσι το 1921 από τα Σουηδικά μπαλέτα. Ενορχηστρώθηκε από τον συνθέτη για τέσσερις φωνές (που τραγουδούν χωρiς λόγια), 12 όργανα και 15 κρουστά, τα οποία κυριαρχούν όχι μόνο αριθμητικά αλλά και ουσιαστικά. Ήταν η πρώτη φορά που Γάλλος συνθέτης αποτολμούσε σε έργο του να αναθέσει τόσο πρωταγωνιστικό ρόλο στην οικογένεια των κρουστών. Όπως είναι αναμενόμενο το ρυθμικό στοιχείο κυριαρχεί και μάλιστα με αρκετά περίπλοκο τρόπο. Κατ’ αναλογία, σε σημεία του έργου συνυπάρχουν διαφορετικές τονικότητες (τυπικό χαρακτηριστικό της μουσικής του Μιγιώ), ενώ η γραφή αξιοποιεί πολυφωνικές τεχνικές (μιμήσεις. κανόνες κ.ά.) με τρόπο περίτεχνο, που επιτυγχάνει όμως να προσδώσει στη μουσική ένα στοιχείο άγριας, εξωτικής ομορφιάς και ζωντάνιας.

[πηγή: από την έκδοση της παράστασης (Υπεύθυνη Έκδοσης: Αλίκη Φιδετζή, Σύνταξη Κειμένων: Τίτος Γουβέλης)]